انواع سونوگرافی های بارداری و سوالات رایج در این باره
دوران بارداری یکی از حساس ترین و مهم ترین برهه های زندگی هر زنی است، تمام داروها، رژیم غذایی، اقدامات احتیاطی توصیه شده بر اساس سونوگرافی است به همین دلیل در دوران بارداری سونوگرافی حساس و حیاتی است، نگرانی و سوالات زیادی در این باره ذهن مادران باردار را درگیر می کند. در این مطلب قصد داریم با آگاهی دادن در مورد مهم ترین غربالگری ها و سونوگرافی های دوران بارداری، زمان انجام آن ها و نحوه آمادگی برای سونوگرافی های بارداری از سوالات و اضطراب هایی که برای مادران پیش می آید بکاهیم.
آمادگی قبل از سونوگرافی بارداری
قبل از اینکه به توضیح انواع سونوگرافی بارداری بپردازیم بهتر است در مورد نحوه آمادگی های قبل از انجام سونوگرافی این توضیح را بدهیم که برای انجام سونوگرافی تا هفته 10بارداری مثانه مادر باید پر باشد و از هفته 10 تا 18 بارداری مثانه مادر باید نیمه پر باشدو از هفته 18 به بعد بارداری نیاز به پر بودن مثانه برای انجام سونوگرافی نیست. اما با همه این تفاسیر بهتر است قبل از انجام سونوگرافی با مرکز تصویربرداری (رادیولوژی و سونوگرافی) مشورت شود به این علت که برخی تست ها نیاز به آمادگی های بیشتر و یا خاصی دارند.
همراه داشتن سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول(NT) در هر بار مراجعه توصیه می گردد.
و همچنین باید رادیولوژیست را از هر گونه آبریزش و یا یافته غیر طبیعی مطلع کرد.
انواع سونوگرافی های بارداری
هر فرد بارداری در طول کل دوره بارداری برای کنترل روند بارداری و رشد جنین و همچنین غربالگری نقص های مادرزادی چندین سونوگرافی باید انجام دهد که برخی از آن ها الزامی هستند و برخی دیگر تکمیلی و بر اساس صلاحدید پزشک انجام می شوند.
سونوگرافی های لازم در بارداری
از جمله سونوگرافی های الزامی که هر فرد بارداری باید انجام دهد، می توان به سونوگرافی تشخیص ساک بارداری، سونوگرافی ان تی(NT)، سونوگرافی یا غربالگری آنومالی و سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری از جهت بررسی رشد و وزن جنین اشاره کرد.
سونوگرافی تشخیص ساک بارداری یا اولین سونوگرافی بارداری
سونوگرافی سه ماهه اول یا اولین سونوگرافی بارداری، این سونوگرافی در اوایل دوران بارداری و معمولا 2تا 3 هفته بعد از عقب افتادن قاعدگی انجام می شود، یعنی تقریبا در هفته 5 بارداری اما بهتر است به حدود هفته 7 بارداری (هفته 7 بعد از اولین روز آخرین قاعدگی) موکول شود که بتوان با این سونوگرافی علاوه بر ارزیابی وجود جنین و تشخیص ساک بارداری ضربان قلب جنین هم بررسی شود، اگر این سونوگرافی خیلی زود انجام شود ضربان قلب دیده نمی شود و باعث نگرانی مادر می شود و گاهی نیز به علت اینکه ساک بارداری به خوبی رشد نکرده است پزشک دستور ختم بارداری می دهد در صورتی که حدود 2 هفته بعد رشد ساک بارداری هم به اندازه کافی بوده است که از این اشتباه جلوگیری کند.
همچنین در این سونوگرافی غیر طبیعی بودن خون بین جفت و دیواره رحم (هماتوم بارداری) و داخل رحمی یا خارج رحمی بودن بارداری نیز بررسی می شود.
یکی از پارمتر های مهم در این سونوگرافی تعیین سن دقیق بارداری است که بر اساس CRL (قد جنین یعنی فاصله نوک سر تا پایین باسن) است.
در صورت وجود درد و یا خونریزی به دنبال عقب افتادن قاعدگی چک کردن BHCG و همچنین سونوگرافی کنترل بلافاصله توصیه می گردد.
سونوگرافی NT و غربالگری سه ماهه اول
غربالگری NT در سه ماهه اول و عموما بین هفته ی 11 تا 13 هفته 6 روز انجام می شود، و با آن احتمال ابتلای جنین به بیماری هایی مثل سندروم داون، تریزومی 18 و ... بررسی می شود.
NT مخفف عبارت Nuchal Translucency می باشد که در این سونوگرافی میزان مایع پشت گردن جنین اندازه گیری می شود علاوه بر این در این سونوگرافی دیده شدن یا نشدن تیغه بینی یا همان NB هم بسیار مهم است.
انجام این سونوگرافی برای همه ی مادران باردار الزامی است اما برای مادران بالای 35 سال و مادرانی که در زایمان های قبلی فرزندی با ناهنجاری های مادرزادی و ژنتیکی به دنیا آورده اند و یا در اقوام درجه یک خود فردی با این ناهنجاری ها دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در سونوگرافی غربالگری سه ماهه اول شکل صورت جنین تا جایی که ممکن است از لحاظ شکل نرمال حدقه های چشم، شکل نرمال فک مورد بررسی قرار می گیرد. گاهی شکاف های لب در مواردی که خیلی شدید است در این غربالگری قابل تشخیص است.
و همچنین در قفسه سینه جنین قلب و وجود چهار حفره آن و در زیر قفسه سینه وجود معده جنین نیز بررسی می شوند.
اندام های بلند جنین مثل استخوان های بازو، ران، ساعد، ساق حتما باید در این غربالگری بررسی شوند اما بررسی اندام هایی مثل مغز، کلیه، و باقی اندام ها و ارگان ها برای غربالگری دوم بارداری است.
سونوگرافی آنومالی یا غربالگری سه ماهه دوم بارداری
غربالگری سه ماهه دوم بارداری که در حدود هفته 18 بارداری جهت بررسی سلامت اندام های جنین، مشکلات رشد و نقص های ساختاری، محل قرار گیری جفت و میزان مایع آمنیوتیک انجام می شود.
عموما در این سونوگرافی تعیین جنسیت هم همزمان انجام می شود.
سونوگرافی آنومالی دو قسمتی است :
1- بررسی اختلالات ساختاری جنین مانند نقایص موجود در اندام ها مثل عدم وجود کلیه، دست و پا و شکل غیر طبیعی آن ها و همچنین ارگان ای داخلی
2- مربوط به یافته های منطبق بر احتمال وجود نقص ژنتیکی(Soft Markers)
با توجه قانون موجود در حال حاضر کشور اجازه سقط جنین به دنبال نقایص مادر زادی تا 18 هفته و 5 روز امکان پذیر است و پس از آن سقط قانونی امکان پذیر نمی باشد. متاسفانه با توجه به قدرت تشخیصی دستگاه های سونوگرافی امکان بررسی بر از نقایص جنین (مثل کج بودن دست و پا، مشکلات قلبی) تا سن 18 هفته و 5 روز مقدور نیست و لازم است سونوگرافی غربالگری در 24 هفتگی هم تکرار شود.
سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری
هدف از انجام این تست بررسی صدک ها رشدی جنین بر اساس معیارهای بیومتریک(طول ران- دور سر- دور شکم و قطر سر جنین) می باشد. برای بررسی دقیق تر در این مرحله جهت بررسی محاسبه میزان رشد مناسب جنین همراه داشتن سونوگرافی NT الزامی است.
به طور مثال در یک فرد باردار سن جنین بر اساس سونوگرافی NT برابر با 35 هفته اعلام گردیده است اما بر اساس معیارهای بیومتریک (سونوگرافی سه ماهه سوم که جهت بررسی رشد جنین انجام شده است) سن جنین برابر با 37 هفته اعلام می شود.
یافته های فوق مطرح کننده جنین درشت تر از حد طبیعی به دلایل متفاوتعی از جمله دیابت مادر می باشد.
گاهی نیز بر عکس این موضوع است به طور مثال رادیولوژیست در سونوگرافی سه ماهه سوم بر اساس معیارهیای بیومتریک سن جنین را 33 هفته تخمین میزند در صورتی که بر اساس سونوگرافی NT سن جنین 35 هفته می باشد، این حالت می تواند به معنای کوچک بودن جنین و عدم رشد مناسب به دلایل از جمله خونرسانی مناسب به جنین باشد.
متفاوت بودن سن جنین در سونوگرافی NT و سه ماهه سوم
یکی از سوالاتی مادران باردار زیاد با آن رو به رو می شوند متفاوت بودن سن جنین در سونوگرافی سه ماهه سوم و ان تی است، دلیل این تناقض مسئله ذکر شده در بالا می باشدو اینکه سونوگرافی سه ماهه سوم نشانگر سن واقعی جنین نمی باشد و در صورت تفاوت سن محاسبه شده شده جنین با سونوگرافی NT نشان دهنده غیر طبیعی بودن رشد جنین بوده و باید توسط پزشک معالج و رادیولوژیست تفسیر گردد.
سن اصلی جنین و تعیین زمان زایمان تنها بر اساس سونوگرافی NT و یا LMP یا همان آخرین قاعدگی محاسبه می گردد.
اگر در هر یک از سونوگرافی های ذکر شده پزشک به مورد مشکوکی برخورد کند سونوگرافی تکمیلی از جمله سونوگرافی Cervix، سونوگرافی کالر داپلررحم، سونوگرافی کالر داپلر جنین و جفت،سونوگرافی کالر داپلراز جهت بررسی چسبندگی جفت به جداره رحم، اکوکاردیوگرافی قلب جنین (Fetal Echo)، سونوگرافی بیوفیزیکال(BPP)، سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی و... تجویز می کند.
سونوگرافی بررسی طول Cervix
یکی از معیارهای بررسی احتمال زایمان زودرس، کم بودن طول Cervix(دهانه رحم) و یا باز بودن آن می باشد. این سونوگرافی به دو روش معمولی (از روی شکم) و یا به صورت واژینال در سه ماهه اول یا دوم انجام می شود.
یکی از مباحث مهم بارداری وزن و منحنی رشد جنین است، به عقب ماندن رشد جنین IUGR گفته می شود. از حدود 26 بارداری وزن جنین دیگر از طریق ذخایر بدن مادر تامین نمی شود و تغذیه و استراحت و جریان خون جفت نقش مهمی در رشد و وزن گیری جنین دارند.
همانطور که در بالا هم گفته شد وزن احتمالی جنین از طریق فرمولی بر اساس عرض سر، دور سر، دور شکم و اندازه طول ران به دست می آید.اگر همه اندازه گیری ها با سن جنین مطابقت داشته باشد که جنین نرمال است اما اگر اندازه گیری ها با سن جنین مطابقت نداشته باشد برای بررسی های بیشتر کارهایی مثل سونوگرافی کالرداپلر و یا انجام سونوگرافی های بیشتر توصیه می شود.
سونوگرافی کالر داپلر رحم
از جهت بررسی میزان خون رسانی رحم به ساک بارداری؛ این سونوگرافی از روی شکم انجام می گرددو به صورت رنگی در سه ماهه اول و دوم بارداری قابل قابل انجام می باشد. در صورت طبیعی بودن خون رسانی رحم احتمال کوچک ماندن و رشد کم جنین پایین است.
سونوگرافی کالر داپلر جفت و جنین
این سونوگرافی در اواخر سه ماهه دوم و یا سوم بارداری در صورت کوچک بودن جنین و کم بودن رشد آن توسط پزشک معالج درخواست داده می شود.
مهم ترین علت کوچک ماندن جنین ها عدم خون رسانی مناسب جنین توسط جفت می باشد.
سونوگرافی کالر داپلر بررسی چسبندگی جفت به دیواره رحم
به دنبال سزارین های مکرر و یا عفونت ها احتمال چسبندگی جفت به رحم بالا می رود. این بیماری در هنگام زایمان خطرناک است و می تواند گاهی باعث شود رحم در هنگام زایمان خارج گردد
پزشک معالج قبل از شروع پروسه زایمان باید از احتمال وجود چسبندگی مطلع باشد.
اکوکاردیوگرافی قلب جنین (Fetal Echo)
با توجه به بالا بودن ریسک بیماری های قلبی در برخی جنین ها(مادر دیابتیک، جنین های 2 یا چند قلو، برخی از بیماری های زمینه ای مثل لوپوس و...) انجام اکوکاردیوگرافی و بررسی تخصصی قلب جنبن توصیه می گردد. این تست در سه ماهه دوم بارداری و معمولا بین هفته های 18 تا 22 بارداری انجام می شود. این سونوگرافی به پزشک اجازه می دهد تا ساختار و عملکرد قلب جنین و همچنین چگونگی ضربان قلب، وجود حفره در قلب و باز و بسته شدن ناقص دریچه های قلب را بررسی کند.
اکو قلب جنین کاملا تخصصی و نیاز به تجهیزات و تجربه کافی دارد.
سونوگرافی بیوفیزیکال پروفایل (BPP)
این سونوگرافی از جهت بررسی سلامت جنین و همچنین نشان دهنده ی شرایط نامناسب جنین می باشد. بررسی حرکات تنفسی و حرکات اندام ها جنین، میزان مایع اطراف جنین و سنجش تغییرات ضربان قلب جنین توسط این سونوگرافی مقدور است.
سونوگرافی فوق به طور معمول در سه ماهه سوم انجام می شود. همواره توصیه می گردد مادر باردار حرکات جنین در حالت استراحت را شمرده و در صورت کاهش حرکات جنین به پزشک خود مراجعه نموده تا سونوگرافی فوق تجویز گردد.
به طور معمول جنین در زمان های 20 دقیقه ای در فاز خواب می باشد و حرکات وی کاهش می یابد که باعث خطا در اندازه گیری های سونوگرافی بیوفیزیکال می گردد، به همین دلیل توصیه می گردد مادر پس از خوردن کربوهیدرات، شیرینی جات سونوگرافی BPP تکرار گردد تا از سلامت جنین اطمینان حاصل شود.
در صورت وجود حاملگی پر خطر مثل فشار خون بالا، دیابت، دارای سابقه سقط جنین و احتمال زایمان زودرس نیاز به تکرار سونوگرافی فوق به صورت منظم تا زمان ختم بارداری می باشد.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
در سونوگرافی سه بعدی تصاویر علاوه بر طول و عرض عمق نیز دارند و در سونوگرافی چهار بعدی علاوه بر طول، عرض و عمق بعد زمان هم بررسی می شود. در سونوگرافی چهار بعدی بارداری حرکات جنین مثل باز و بسته کردن چشم ها و دهان مشخص است و تصاویر به صورت فیلم هستند.
عمدتا در کشور ما این نوع سونوگرافی ها به درخواست والدین جنین جهت تکمیل آلبوم نوزاد انجام می گردد که امری غیر علمی و فاقد ارزش بالینی می باشد که بهتر است از این موارد اجتناب گردد.
از لحاظ علمی جایگاه این سونوگرافی ها در بررسی آنومالی های صورت و سطح بدن مثل لب ها، گوش ها و کف دست و پا است.
گاهی برخی از مادران نگران عوارض سونوگرافی سه بعدی هستند، به این عزیزان باید توضیح داد که در حین انجام همه ی سونوگرافی از امواج صوتی بی خطر استفاده می شود و در حال حاضر درباره آسیب زا بودن سونوگرافی های فوق موردی یافت نشده است.
تفسیر سونوگرافی های بارداری
تفسیر سونوگرافی های بارداری و نرمال بودن یا نبودن نتیجه کاملا موضوعی اختصاصی است که باید توسط پزشک متخصص رادیولوژی و زنان انجام انجام شود، به این دلیل که نرمال بودن یک جنین به چندین و چند عامل مثل نتیجه سایر موارد مثل آزمایشات، ژنتیک جنین و شرایط مادر و... بستگی دارد.
که توصیه ما به مادران باردار این است که برای آرامش خاطر بیشتر خود به پزشک خود اعتماد کرده و به دنبال تفسیر این نتایج در اینترنت نباشید، اما گاهی مادران باردار مایل به دانستن اطلاعات بیشتری در رابطه با اصطلاحات این سونوگرافی های هستند که در مطلبی جدا به صورت اجمالی توضیحاتی در این باره داده شده است که اینجا می توانید مطالعه کنید.
آیا سونوگرافی واژینال برای جنین خطر دارد؟
در آخر سوال دیگری که اغلب مادران باردار همیشه دارند این است که آیا سونوگرافی واژینال به جنین آسیب نمی زند و برای مادر خطری ندارد ؟
در پاسخ به سوال باید گفت خیر؛ سونوگرافی واژینال به هیچ عنوان خطری برای مادر ندارد و هیچ آسیبی به جنین نمیزند، موارد مهمی در طول دوره بارداری وجود دارند که تصمیم به ختم بارداری یا ادامه دوره بارداری به نتیجه ی آن ها بستگی دارد مثل بارداری خارج رحمی و یا گاهی در مادرانی اضافه وزن دارند و چربی های شکمی مانع اندازه گیری های دقیق می شوند سونوگرافی TransVaginal الزامی است، این سونوگرافی ها با دقت و آرامش بسیار انجام می شوند به هیچ عنوان آسیبی به کیسه آب وارد نمیکند و باعث خونریزی نمی شوند پس هیچ چیزی نباشید و اگر پزشک شما درخواست سونوگرافی واژینال دارد با خیال راحت انجام دهید.
